Beslenme

Yaşlılarda Beslenmenin Önemi Sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenme tüm insanlar için her yaş döneminde büyük önem taşımaktadır. Düzenli ve dengeli beslenme günlük aktivitelerde canlılığa, enerjiye ve iyi bir ruh haline katkıda bulunur, fonksiyonel bağımsızlığın korunmasına yardımcı olur. Bağışıklık sistemini güçlü tutar, sağlığın korunması, kronik hastalıkların görülme sıklığının azaltılmasına katkı sağlar. Özellikle bebekler, çocuklar ve yaşlılar beslenme yetersizliklerinin görüldüğü gruplardır. 65 yaş ve üstü kişiler beslenme eksikliklerine karşı daha savunmasızdır ve yaşlılarda beslenme bozukluklarının görülme sıklığı daha yüksektir. Yaşlandıkça enerji ihtiyacı azalmakla beraber kas kaybını engellemek için yine de günlük enerji ve egzersiz ihtiyacının karşılanması gereklidir. Öğün atlamak veya yeterince beslenmemek; vitamin ve mineral eksikliği riskiyle karşı karşıya bırakmaktadır. Memorial Şişli Hastanesi Geriatri Bölümünden Uz. Dr. Yıldıray Topçu, yaşlılıkta beslenmenin önemi hakkında bilgi verdi. Yaşlılarda en sık görülen beslenme sorunları nelerdir? Yaşlılık döneminde yetersiz ya da fazla besin tüketimi görülebilmektedir. Sağlıksız, karbonhidratlar ve şeker oranı yüksek besinlerin tüketimi obezite, diyabet (şeker hastalığı), kanser ve diğer kronik hastalıklara neden olabilir. Batı toplumlarında ileri yaşta en sık görülen beslenme sorunu obezitedir. Yaşlanma ile metabolik hızın ve fiziksel aktivitenin azalması da obezite riskini artırmaktadır. Kadınlarda menopozla birlikte kilo alma eğilimi daha fazladır. 50 yaş ve üzeri kadınlar aynı yaştaki erkeklere oranla daha fazla kilo almaktadır. Yaşlılıkta görülen bir başka beslenme sorunu de iştahsızlıktır. Yaşlılarda iştahsızlık neden olur? İleri yaştaki kişiler iştahı etkileyebilecek rahatsızlıklarla ve ağrılı hastalıklarla uğraşmak durumunda kalabilirler. Eş kaybı nedeniyle yalnız kalmak, hayata bakış açısının değişmesi depresyona neden olabilir. Mevcut kronik hastalıklar, kullanılan ilaçlar, yaşlanmayla meydana gelen hormonal değişimler de iştahsızlığa neden olabilir. Bir diğer sebepte yetersiz beslenmedir. Yetersiz beslenme yaşlı insanların sağlığını ciddi anlamda tehdit edebilir. Yaşlılarda alınması gereken besinler nelerdir?

• Su, vücudun ana bileşenidir. Su, yiyecek ve içeceklerde doğal olarak bulunur. En çok önerilen sıvı kaynağı sudur. Yemek sırasında ve arasında su içmek önemlidir. Suda kalsiyum, magnezyum ve flor gibi vücut için önemli mineraller de bulunmaktadır.
• Tahıllar, orantılı olarak tüketilmesi gereken gruptur. Tahıllar, esas olarak nişasta (karbonhidratlar) ve belirli bir miktarda protein içeren gıdalardır. Örneğin ekmek, erişte, patates, yulaf, mısır, buğday, kabuğu çıkarılmış tane, karabuğday, pirinç, kahvaltılık gevrekler. Bu gruptaki çoğu gıda ayrıca lif (özellikle tam tahıl olarak yenildiğinde), vitaminler ve mineraller içerir.
• Sebzeler ve meyveler; karbonhidratlar (şekerler), su, lif, vitaminler ve mineraller içerir. Örneğin C vitamini açısından zengin sebze ve meyveler: lahana, domates, biber, marul, narenciye, kivi, kavun, çilek. Mümkünse meyvelerin kabuğunun yenmesi tavsiye edilir. Her öğünde farklı renklerde meyve ve sebzelere yer verilmesi önerilir. Sebzeler meyvelerden daha az şeker ve kalori içerir ve bu nedenle 2/3 sebze ve 1/3 meyve oranının korunması önerilir. Şeker oranı yüksek meyvelerin özellikle şeker hastaları tarafından kontrollü bir şekilde tüketilmesi çok önemlidir.
• Protein açısından zengin gıdalar; et (demir kaynağı), süt ürünleri (kalsiyum kaynağı), yumurta ve baklagiller (demir ve kalsiyum kaynağı) içerir. Grup ek elementler sağlar: çinko, hayvansal kaynaklı gıdalarda B12 vitamini, baklagillerde lif, balıkta Omega 3, Hayvansal (et, kümes hayvanları, balık, süt, yumurta) ve bitkisel kaynaklı (mercimek, fasulye, nohut gibi baklagiller) gıdaların çeşitlendirilmesi ve tüketilmesi önerilir. Az yağlı yiyeceklerin tüketilmesi tavsiye edilir: %5 yağa kadar peynirler, %1 – %3 süt ve yoğurt, derisiz yağsız et ürünleri.
• Sağlıklı yağ kaynakları arasında zeytinyağı, yağlı balıklar, Hindistan cevizi, ceviz, fındık, badem ve avokado yağları gibi kaynaklardır. Bu besinler sağlık için önemlidir, ancak vücudun onlara sadece küçük bir oranda ihtiyacı vardır. Bu gruptan sadece bitkisel yağlar gibi doymamış yağ oranı yüksek gıdaların tüketilmesi, hayvansal kaynaklı (tereyağı gibi) doymuş yağ içeriği yüksek gıdaların tercih edilmemesi önerilir. Trans yağların (işlenmiş gıdalar) tüketilmemesi tavsiye edilmektedir.

Yaşlandıkça iştah ve tat alma duyusu azalır mı? İştah yaşlılıkta fizyolojik olarak tat ve koku duyusunun azalması, kullanılan ilaçlar, diş kayıpları, kronik kabızlık, depresyon ve zihinsel işlevlerde bozulma nedeniyle sıklıkla olumsuz etkilenir ve azalır. İnsanlar yaşlandıkça tat almaları zorlaşmaktadır bu sebeple genelde tatlı besinleri tercih ederler. Bu da genelde tuzlu olan proteinlerin alımını düşürebilmektedir. Sürekli tatlı besinler tercih etmek şeker hastalığı riskini de artırmaktadır. Yaşlılarda kas kütlesindeki azalma tehlikeli midir? Kas kütlesi yaşla birlikte azalmaktadır. Kas kütlesini belirli bir seviyede tutmak ve korumak önemlidir. Kas kütlesini korumak için düzenli fiziksel egzersiz yapmak, yeterli protein tüketmek ve yeterli D vitamini almak gerekmektedir. Protein ihtiyacı et, yumurta, süt ürünleri ve balık gibi kaynaklardan sağlanabilir. Günlük fiziksel kondisyon durumuna uygun egzersizler yapmak (yürüme, ağırlık kaldırma veya yüzme gibi) kas kütlesinin korunmasına katkı sağlayacaktır. Yaşlılarda sağlıklı ve dengeli beslenme için öneriler nelerdir? Yaşlılarda diş eksikliği ve çiğneme sorunları sebebiyle et gibi protein kaynaklarını tüketmekte zorlanabilirler. Bu durumda özellikle yumurta ve süt ürünleri gibi protein ve kalsiyum açısından zengin olan hayvansal protein alternatifleri tercih edilebilir. Et ürünleri için daha yumuşak ve kolay çiğnenecek hale gelecek şekilde pişirmek, blenderden geçirmek gibi önlemler alınabilir. Yaşlılarda besinlerin hacimlerini artırmadan besin değerini artırmak önemlidir. Her öğün protein ve enerji açısından dengeli bir besin içermelidir. Örneğin, yemeklere, özellikle patates püresi ve çorbalara peynir, kıyma, yumurta ve hatta ton balığı kırıntıları eklenebilir. Diyetin zenginleştirilmesi genellikle yüksek proteinli besinlerin kullanımını içerebilir. Tatlı ihtiyacı ise şeker oranı düşük, daha sağlıklı olarak nitelenen sütlü tatlılarla giderilebilir. Azaltılmış tuz içeren diyetler hariç 70 yaş ve üstünde diyet yapılması önerilmemektedir. Yaşlılarda sağlıklı beslenme önerileri

• Sağlıklı kiloyu korumak için besinlerden alınan kalori ve fiziksel aktiviteyle harcanan kalori dengelenmelidir. Düzenli fiziksel aktivite ve egzersiz yapılması var olan kas kütlesini korumaya yardımcı olur.
• Besinlerin çeşitli olması önemlidir. Yiyecekler gün içerisinde tahıl, protein, sebze ve meyve gibi gruplardan farklı besin seçenekleriyle çeşitlendirilmesi gerekir. Her öğün üç besin grubundan da besin içermelidir.
• Kepekli tahıllar, baklagiller, sebzeler ve meyveler gibi lif oranı yüksek yiyecekler tercih edilmelidir.
• Tuz ve şeker oranı yüksek, işlenmiş, hazır gıdalar, tuzlu kuruyemiş ve atıştırmalıklardan uzak durulmalıdır.
• Yağ alımını azaltılmalı, sağlıklı yağ kaynakları tercih edilmelidir.
• Özellikle şekerli içeceklerden kaçınmalı ve gıdalara ilave şeker eklenmemelidir.